Het afgenomen welbevinden onder leerlingen; het is een onderwerp dat tijdens de coronapandemie volop in de belangstelling kwam te staan, en waaraan de middelen uit het NP Onderwijs door heel veel scholen tenminste deels zijn besteed. En al ligt de pandemie alweer een aantal jaren in het verleden, het verminderde welbevinden blijft een hot item. Want niet alleen de ingrijpende beperkingen tijdens corona blijken ten grondslag te liggen aan het gegeven dat veel (vooral vo-) leerlingen zich nog altijd mentaal slecht voelen. Studie-, prestatie- en maatschappelijke druk spelen vaak een zeker zo grote rol.
Gezonde School, Welbevinden op School en de Coalitie Welbevinden houden daarom samen met de PO-Raad, VO-raad en de Sectorraad GO in de afsluitende maanden van het NP Onderwijs een aantal bijeenkomsten voor het onderwijsveld. Aan de hand van onderzoeksresultaten en praktijkvoorbeelden wordt daar geschetst hoe het met het welbevinden staat en wat scholen eraan kunnen doen. In groepsgesprekken delen deelnemers vervolgens ervaringen en tips. De eerste bijeenkomst was op 24 juni 2025 in Utrecht, en ging over schoolstress en prestatiedruk. Enkele tientallen professionals van scholen, onderwijskoepels en gemeenten kwamen daar samen.
Meisjes op het vo ervaren het vaakst stress
Gonneke Stevens, hoogleraar sociale wetenschappen aan de Universiteit Utrecht, is gespecialiseerd in de (geestelijke) gezondheid en het welbevinden van adolescenten. Zij presenteerde op de bijeenkomst de cijfers uit onderzoek naar de oorzaken van het verminderde welbevinden en naar mogelijk oplossingen ervoor. Leerlingen in het voortgezet onderwijs blijken zich zo’n drie keer vaker mentaal slecht te voelen dan die in het basisonderwijs. Onder die vo-leerlingen blijken vooral meisjes het vaakst te kampen met stress.
Daarbij scoort de druk van huiswerk en school bij ruim een kwart van de scholieren hoog. Ook ‘eigen’ problemen als geld, relaties, ruzies en geheimen, dragen bij aan het gevoel van overbelasting, evenals de mening van anderen. Opmerkelijk is dat druk door sociale media heel laag scoort. De optelsom van ‘alles bij elkaar’ zorgt ervoor dat één op de vijf vo-scholieren stress ervaart. Stevens pleit ervoor dat welbevinden boven presteren wordt gezet, dat het onderwijs vooral moet investeren in de relatie met leerlingen en het klimaat in de klas, en dat generieke toetsing vaker plaats moet maken voor een focus op individuele interesses en talenten.
Druk toetsen en toetsweken meest belastende factor
Bij de schoolfactoren die druk veroorzaken springt de belasting van toetsen en toetsweken er namelijk overduidelijk uit als meest belastende factor. Daarnaast vindt de helft van de jongeren dat ze van zichzelf moeten presteren, bijvoorbeeld om later een goede baan te krijgen en omdat de samenleving belang hecht aan excelleren. Andere factoren rond het onderwijs die een rol spelen zijn onder meer de naweeën van corona, de nadruk op cijfers, de hoeveelheid huiswerk, de druk van ouders, en het digitale volgsysteem waardoor ouders steeds over de schouder kunnen meekijken.
Het Jordan Montessori Lyceum in Zeist verzorgde op de bijeenkomst in Utrecht het praktijkvoorbeeld. Deze school haalde vorige jaar nationaal en internationaal het nieuws door de cijferlijsten in volgsysteem Magister - destijds nog tijdelijk - voor ouders af te sluiten. Leerlingen zouden daardoor minder druk van hun ouders moeten gaan ervaren. Dat beviel zo goed dat de cijfers inmiddels definitief niet meer zijn in te zien. Docent Stijn Uittenbogaard, die het initiatief voor de ingreep nam nadat hij zag dat het meekijken van ouders veel additionele stress veroorzaakte, vertelde over het hoe en waarom.
Vermindering toetsdruk voor meer welbevinden
Het dichtzetten van Magister voor ouders is overigens maar een deel van de aanpak die het Jordan heeft gekozen voor het verbeteren van het welbevinden. Leerling Elke Vink en orthopedagoog Michelle Rijkers vertelden hoe de school door een intensieve inzet van de persoonlijke mentoren en groepsmentoraat werkt aan het structureel peilen van sociaal-emotionele kwesties die bij de leerlingen spelen, en aan de aanpak ervan. Geheel in de geest van het Montessori-onderwijs - ‘leer mij het zelf te kunnen’ - wordt leerlingen bijgebracht hoe zij de studie- en vooral ook de toetslast goed kunnen hanteren. Dat gebeurt in de gewone lessen, maar ook in extra uren en door extra ondersteuning voor de leerlingen die dat nodig hebben.
Tot slot gingen de aanwezigen in Utrecht in groepjes geanimeerd met elkaar in gesprek over het verminderen van de toetsdruk, een van de belangrijkste stressfactoren. Het gesprek vond plaats aan de hand van de uitgangspunten van het project ‘Toetsdruk’ van de VO-raad en het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS). Zij bieden daarmee ondersteuning aan scholen die de toetsdruk voor leerlingen willen verminderen, om zo te zorgen voor minder stress en meer welbevinden bij leerlingen. Zo kunnen schoolleiders bijvoorbeeld met het middel ‘Toetstalk’ met hun leerlingen in gesprek gaan over het verlagen van de toetsdruk.
Je vindt de presentatie van deze bijeenkomst onderaan deze pagina.
De volgende bijeenkomst over digitaal welbevinden vindt plaats op woensdag 17 september 2025 in Zwolle. Meer informatie: www.welbevinden2025.nl.
Vanuit het onderwijs werken aan welbevinden doe je samen met leerlingen, ouders, professionals in en rond het onderwijs en beleidsmakers. En met een schoolbrede inzet: op alle lagen in en om de school en met verschillende acties en interventies die op elkaar aansluiten. Andersom geldt ook: goed onderwijs bevordert het welbevinden van leerlingen. Deze wegwijzer biedt een overzicht van websites en tools om je op weg te helpen: Wegwijs in welbevinden - Trimbos-instituut
Deze wegwijzer is tot stand gekomen in samenwerking met de organiserende partijen van de conferentie ‘Wegwijs in welbevinden’ op 14 oktober 2024.